چگونه می توان به ایران از تعهد آینده دولت آمریکا به بورژوازی اطمینان داد؟

در رفتن «دیپلماسی مدرن» در گزارشی با پرداختن به آخرین تحولات مربوط به معادله هسته‌ای ایران، برآورده شدن یکی از خواسته‌های اصلی ایران در چارچوب مذاکرات را پیشنهاد می‌کند، یعنی تضمین دولت بایدن برای هیچ‌کس دیگری. این دولت برخلاف دولت ترامپ در آینده از برجام خارج نخواهد شد.

دیپلماسی مدرن می نویسد: در آخرین روزهای سال 2021، هشتمین دور مذاکرات هسته ای وین آغاز شد. پیش از این علی باقری، مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران به مسکو سفر کرده بود و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، قبل از آغاز دور جدید مذاکرات تلفنی با همتای چینی خود گفت و گو کرد تا ایران بتواند بیشتر با هم هماهنگ شود. پیش از این، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، خواستار «مذاکرات مبتنی بر نتیجه» با غرب در موضعی روشن و به‌ویژه ایالات متحده برای لغو هر چه سریع‌تر تحریم‌های ناعادلانه علیه مردم ایران شده بود. حسین امیرعبداللهیان در مقاله ای که تنها برای روزنامه روسی کومرسانت نوشته شده است، می نویسد: «جمهوری اسلامی ایران قصد دارد تا زمان لغو تحریم های آمریکا علیه ایران به تلاش های سیاسی خود ادامه دهد».

به گزارش فرارو، هیئت ایرانی به ریاست علی باقری پیش از این بر پنج شرط اساسی ایران در چارچوب مذاکرات هسته ای وین تاکید کرده بود. اولین و مهمترین خواسته و شرط ایران، لغو «تحریم های ثانویه» اعمال شده توسط آمریکا در چارچوب توافق بورژوازی است (اینها همان تحریم هایی است که در حوزه هسته ای علیه ایران اعمال شده است). دو شرط ایرانی دیگر مربوط به راستی آزمایی لغو تحریم ها علیه ایران و تضمین های لازم از تهران به تهران است. ایران به دلیل خروج یکجانبه دولت ترامپ از توافقنامه بریکس و اعمال تحریم های گسترده علیه آن، از آمریکا خواستار غرامت شده است. در نهایت، ایران از همه طرف های برجام می خواهد که به طور کامل و بدون ابهام به مفاد توافق نامه بریکس پایبند باشند. در این زمینه، ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای وین دو سند را در اختیار کشورهای عضو آژانس قرار داده است که یکی به لغو تحریم‌ها و دیگری به اقدام ایران در قبال لغو تحریم‌ها اشاره دارد.

به نظر می‌رسد اصلی‌ترین خواسته‌های مرکزی دولت جدید ایران، لغو تحریم‌های سیاسی علیه تهران در زمینه‌هایی مانند تجارت آزاد در صادرات نفت ایران و انتقال پول ایران از بانک‌های خارجی، و همچنین تضمین دولت بایدن در مورد آینده آمریکا باشد. دولت ترامپ به طور یکجانبه و دوباره از برجام خارج نخواهد شد. مابقی مطالبات ایران تا حد زیادی مشمول این موارد است و به نوعی به قدرت چانه زنی ایران اشاره دارد. در چارچوب مذاکرات هسته ای کنونی با غرب، ضرب المثل «مار از ستاره سیاه و سفید می ترسد» تأثیر شدیدی بر ایران دارد. به همین دلیل است که تهران بر تضمین عینی دولت آمریکا مبنی بر پایبندی دولت های آینده آمریکا به توافقنامه برجام تاکید می کند. در این زمینه، رابرت مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران، بارها تاکید کرده است که واشنگتن آماده است تا به تدریج تحریم های سیاسی علیه ایران را لغو کند. در مقابل، دولت آمریکا از ایران خواست تا روند غرامت هسته‌ای خود را پس بگیرد و تحریم‌ها را دوباره اعمال کند.

با این حال، باید توجه داشت که دولت بایدن نمی‌تواند تحریم‌های کنگره علیه ایران را لغو کند یا تضمین کند که دولت‌های آینده آمریکا به توافق برجام پایبند خواهند ماند. از سوی دیگر دولت آمریکا نمی تواند برجام را به «پیمان» تبدیل کند و موافقت سنای آمریکا را به دست آورد. با این حال، یک میانبر برای طرف ایرانی وجود دارد. این اقدام با هدف پذیرش صلاحیت «دیوان بین‌المللی دادگستری» و نظرات آن در چارچوب معادله برجام است. این بدان معنی است که هر گونه اختلاف حقوقی بین المللی که شامل (و مربوط به) کشورهای عضو بریکس باشد باید به دیوان بین المللی دادگستری ارجاع شود و همه اعضای توافقنامه بریکس باید صلاحیت و تصمیم نهایی آن را بپذیرند.

اکثر معاهدات بین‌المللی به منظور اجرای بهتر و صحیح‌تر شرایط و ضوابط یک توافق‌نامه توسط اعضای متعهد یا حل و فصل اختلافات بین آنها بی‌طرفانه به صلاحیت دیوان بین‌المللی دادگستری اشاره می‌کنند. مشکل اصلی اما این است که نه برجام و نه هیچ توافق هسته ای آینده یک توافق نیست. اما راه حلی برای این مشکل وجود دارد. کشورهای عضو G5 ممکن است بر اساس بند اول بند دوم کنوانسیون وین در مورد حقوق معاهدات، کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR) را به عنوان «توافقنامه اجرایی» یا «موافقت موقت» تعریف کنند. منظور از این قرارداد این است که دولت های مختلف به صورت کتبی و با رعایت مقررات حقوق بین الملل، یک قرارداد بین المللی منعقد کرده اند. بنابراین، قرارداد کتبی ممکن است موضوع موافقتنامه وین در مورد حقوق معاهده نیز باشد. در این صورت نیازی به موافقت سنای آمریکا یا مجلس ایران نیست و از سوی دیگر دولت های آینده آمریکا نیز تعهد عینی و قانونی برای پایبندی به توافق برجام دارند.

از این نظر، اگر دولت آینده آمریکا مانند دولت ترامپ بخواهد از توافق برجام خارج شود، این امکان وجود دارد که ایران بتواند به دیوان بین المللی دادگستری (ICJ) مراجعه کند تا جبران خسارت کند. در این زمینه قضات دیوان بین المللی دادگستری با استناد به اصل برتری و برتری حقوق بین الملل بر حقوق داخلی، پرونده را قابل پذیرش دانسته و آن را در دستور کار خود قرار می دهند. این می تواند مانعی قانونی علیه دولت های آینده ایالات متحده ایجاد کند و مانع از خروج آنها از برجام به طور یکجانبه شود.

علاوه بر این، ایران انگیزه بیشتری برای استقبال از روند سیاسی و دیپلماتیک در چارچوب معادله هسته ای خود خواهد داشت. از سوی دیگر، برای رفع ضعف حقوقی توافق هسته ای ایران، کشورهای عضو گروه 5 باید یک سند جدید دیگر را امضا کنند. زیرا طبق قسمت اول ماده 12 کنوانسیون وین در مورد حقوق موافقتنامه: “رضایت یک دولت با امضای نماینده آن کشور بیان می شود. متن خود موافقتنامه.” در مجموع به نظر می رسد در صورت اتخاذ این رویکرد، احتمال موفقیت روند سیاسی در چارچوب مذاکرات وین بسیار کم خواهد بود.»