تمام جزئیات آیین های شب یلدای ایرانی

در رفتن اسناد تاریخی نشان می دهد که جشن یلدا یا شب چله بیش از 2500 سال است که در تقویم فرهنگی ما ایرانیان گنجانده شده است. حالا در آخرین روز پاییز، هر کدام از ما طبق آداب و رسوم منطقه خود جشن می گیریم. اما سفره های رنگارنگ و براق، حافظ خوانی، شاهنامه خوانی و صندلی های گرم، ترکیبی همیشگی از جشن یلدای همه ایرانیان ماست.

به گزارش فرارو، در گذشته آتش افروختن و دور آن نشستن نمادی از شب یلدا و جزء لاینفک آیین های این جشن بود. قدیمی ها معتقد بودند که آتش نشانه خورشید است و شیاطین و تاریکی ها را نابود می کند.

اما در چند سال اخیر وسایل دیگری مانند صندلی و بخاری تبدیل به بخاری خانگی شده اند و امروزه به صورت نمادین مورد استفاده قرار می گیرند. با این حال، برخی از مردم در منطقه مرکزی آتش زدند و شیوه های قدیمی را زنده نگه داشتند.

غیر از این، حافظ خوانی و شاهنامه نیز بخشی از سنت شب چله است. رسم است که در این شب بزرگ اهل بیت، هر یک از اعضای خانواده دیوان حافظ را می خوانند و می گویند: «ای حافظ شیرازی، تو طالب هر رازی، من فال می جویم، نظر من را». سرنوشت خطاب فرا می رسد و دادگاه برای تعیین پاسخ پیشگویی او باز می شود.

البته شاهنامه خوانی پیش از این روایت می شد، اما به تدریج این عمل در حال فراموشی است. پس اگر باز هم فرصت دارید یکی از اعضای خانواده تان برایتان شاهنامه را به صورت روایی بخواند، بدانید که بسیاری از مردم از این سنت زیبا محروم هستند.

آداب سفره شب یلدا; سبزی پلو با ماهی از انار و هندوانه

از دیرباز سفره شب یلدا جزئی جذاب و جدایی ناپذیر از آیین های شب چله بوده است. جدولی که شامل میوه های مخصوص، میوه های پاییزی، آجیل، تنقلات و میوه های خشک است. البته قدیمی ها سر سفره شب یلدا شمع و عطر می آوردند تا همه مواد کامل شود.

در میان میوه ها، انار و هندوانه برای سفره شام ​​معنایی دارند. طبق روایات، میوه انار نماد باروری و برکت و رنگ قرمز آن نماد شادی و خورشید است.

گلی با گل های قرمز یا سفید که شکل هندسی اش شبیه خورشید نیست و طبیعت تابستانی اش یادآور گرمای فصل دوم و گرمای آن است. پس هندوانه سر سفره شب یلدا حاضر می شود.

البته در سفره شب چله به رسم محلی میوه های دیگری مانند پرتقال، سیب، خرمالو و گلابی نیز هست. در برخی مناطق دیگر کدو و تره فرنگی به سفره اضافه می شود.

به این معنی نیست که در بیشتر نقاط ایران، غذای مخصوص شام این شب سبزی پلو با ماهی است، اما در برخی مناطق پختن انواع غذاهای محلی برای شب یلدا مرسوم است.

شب یلدا و عروس

عمر به گفته داماد شاید به اندازه جشن شب یلدا برای عروس باشد. امشب عروس البته هنوز به خانه داماد نرفته و منتظر است هدایای همیشگی خانواده بالا را بیاورد.

البته نوع هدیه در مناطق مختلف متفاوت است. اما معمولاً قندان تزئین شده، شیرینی، آجیل، لباس یا پارچه زمستانی، دسته گل، طلا، هندوانه و انار در سبدهای تزئین شده عروس نگهداری می شود.

تمرین شب یلدا و شب چله در نقاط مختلف ایران

بررسی ها نشان می دهد که شباهت های زیادی بین آیین های شب یلدا در اکثر نقاط ایران وجود دارد. اما هر منطقه آداب و رسوم منحصر به فرد و آداب و رسوم مهم خود را دارد.

تمرین شب یلدا در خوزستان

مراسم شب چله در خوزستان با سایر نقاط کشور متفاوت است. اما بیشتر مربوط به سفره شب یلدا است. معمولاً خجستانی ها علاوه بر انار و هندوانه از خرما و آرد برای تزئین سفره استفاده می کنند.

علاوه بر این، شب یلدا ماهی خجستانی است.

همچنین در این منطقه افسانه ای وجود دارد که مردی به نام کارون که هیزم می کند، صبح دیرتر برای خانواده های نیازمند هیزم هدیه می آورد. این چوب ها تبدیل به طلا می شود و خانواده فقیر را ثروتمند و نیازمند می کند. این افسانه را معمولا بزرگان خانواده ای در خوزستان در شب یلدا برای بچه ها می گویند.

تمرین شب یلدا در اردبیل و آذربایجان

شب یلدا در آذربایجان و اردبیل به دریای غازه شیلی معروف است که نماد مهربانی، صمیمیت و بردباری و مهربانی است. این نامگذاری البته دلیلی دارد. زیرا در این منطقه معمولاً زمستان را به سه مرحله تقسیم می کنند که مرحله اول به نام مرحله بزرگ (Buyuk Chile) 40 روز به طول می انجامد. چرخه دوم که سیکل کوتاه نام دارد 20 روز طول می کشد. 30 روز باقی مانده نیز بایرام اول نامیده می شود.

البته مواد اولیه سفره شب چله از دیرباز در این منطقه متفاوت بوده است. بر اساس شنیده ها، کشمش، گرم، گندم، جو، عدس و برنج برشته یا برشته، گردو، بادام، تخمه کدو، کاسیس، سنجد و کدو، چغندر و … از پایه های اصلی سفره غذا هستند. اما حالا این آجیل ها و تنقلات جای خود را به آجیل های شور، خام و شیرین، هویج، آجیل، ژله، شیرینی و شکلات و میوه ها داده اند.

با این حال، در زمان های قدیم، خوردن کاوات و کوارکا مرسوم بود. کووت از آسیاب کردن گندم بو داده و مخلوط کردن کتان (آرد چانا) و شکر در آن درست می‌شود.

همچنین امشب، مردم اربیل اشعار محلی بیاتی می خوانند و گل یا احمقانه می نوازند.

تمرین شب یلدا در تهران

تمرین شب چله در تهران تفاوت چندانی با سایر نقاط کشور ندارد. در این استان میوه های سفره شب یلدا انار، هندوانه، پرتقال، سیب و … است. اما در گذشته تفاوت هایی وجود داشت که اکنون تا حد زیادی از بین رفته است.

یکی از این آداب و رسوم جالب، فال گرفتن غنچه های خوش شانس گردو است. به این ترتیب که بزرگان فامیل گردو را می شکنند و با شمارش ثروت دختر و پسر جوان، آن را با پوک یا پر پر می کنند.

علاوه بر این، انتخاب غذاهایی مانند توت، کشمش و خرما رایج شده است. علاوه بر این آش کلامکار، دمپاتک یا خورش لوبیا از قدیم طبخ می شده است. البته این شیوه ها همچنان در برخی از مناطق روستایی تهران وجود دارد.

البته بازگویی داستان های سالمندان در تهران نیز رواج دارد. معمولاً در این شب داستان های خوب و بد، سنگ مریض، ماه پیشانی و غیره برای خانواده و دوستان گفته می شود.

تمرین شب یلدا در مازندران

در مازندران یلدا راترا و چله راترا به «چله شو» می شناسند. این کار معمولاً با خانه تکانی و کاشت انار شروع می شود و در آغاز جشنواره به پایان می رسد. درست کردن شام یکی از آداب و رسوم همیشگی این جشن است و معمولا خانم های خانه دار هنر خود را مانند غذاهای محلی مانند ماهی، اردک یا سبزی پلو با مرغ به رخ می کشند. علاوه بر این، پختن فسنجان با مرغ یا اردک و نارگیل نیز در مازندران رایج است. البته در برخی مناطق دسر محلی پشت زیک پخته می شود. در کلاردشت رشته فرنگی نیز تهیه می شود که در این منطقه به آن ماهی شکم سفید نیز می گویند.

علاوه بر چیدن تنقلاتی مانند انار، ماست، میوه، آجیل، گندم برشته یا برنج بو داده، همزن گردو، هندوانه برشته شده و تخمه کدو تنبل، کدو حلوایی پخته شده و تنقلاتی مانند دارچین، عسل، آجیل و آجیل، همه چیز «شب است». می گویند سفره یلدا رنگارنگ است.

سفره ماجانداران البته با میوه محلی «کن» کامل می شود. میوه ای است که در استان های شمالی کشور می روید و جزء ثابت جشن های باستانی این منطقه است.

ناگفته نماند که دیگر آداب شب یلدا مانند حافظ خوانی، دور کرسی، چیدن میوه هایی مانند انار و هندوانه روی سفره نیز از دیگر استان های مازندران و شب چله است.

آیین های شب یلدا در شیراز

سفره شب یلدا در شیراز و فارس علاوه بر میوه های معمولی و پاییزی، غذاهایی مانند خرما، رنگدانه، انجیر و کنجد دارد. در این شب مردم شیراز و فارس غذاهایی مانند کلم پلو و هویج پلو می پزند.

این سفره مخلوطی از بادام هندی، گرم، کشمش، توت خشک، کشمش، انجیر، مغز بادام، مغز گردو، شکر پنیر، ودکا، برنج و برگ هلو است.

از این گذشته، حضور حضرت حافظ در شیراز نشان می دهد که بارگاه ایشان جزء لاینفک آداب و رسوم مردم این منطقه است.

البته فال در برخی نقاط شیراز و فارس رایج است. خرقه گلدانی بزرگ با دهانه پهن است که هرکس علامت خاصی روی آن قرار می دهد. سپس دختر کوچکی از راه می رسد و از کوزه علامتی می کشد و شخصی به عنوان فالگیر آهنگ های محلی می خواند.