آینه بودایی سوریه

فیلولوژی

در مورد کلمه «سوریه» در ترکیب نام جشن سوری دو نظر وجود دارد. برخی خوک را به معنای جشن، شادی و شادی و برخی دیگر خوک را به معنای سرخ دانسته اند. زیرا در این جشن آتش سرخ روشن می شود. خوک یک کلمه جانبی به معنای قرمز است. گلساری در فارسی به معنای گل سرخ نیز می باشد و به همین دلیل نظر دوم در مورد معنای کلمه سوری قابل قبولتر است. نام اول این مراسم “جشن شب” بود و بعداً کلمه “چهارشنبه” به نام آن اضافه شد. برخی از خطوط محلی این جشن در نقاط مختلف ایران عبارتند از: گل چارشامبیا (اردبیل)، کولیا چاوراشامبیا (کردستان)، گل چارشامبیا (گیلان)، چارشمبه سرخی (اصفهان) و چوراشامبا کولی (قرویا).

ابراهیم پورداود می گوید بودیسم سوری ریشه در «قنبر» زرتشتیان دارد و جشن هبوط فرعون است که شش روز قبل از نوروز جشن گرفته می شود. همچنین گمانه زنی ها بر این است که افروختن آتش در این روز باقی مانده از سنت آتش افروزی بر پشت بام ها برای اعلام سال نو است و پریدن بر روی آتش یادآور عبور شیووش از میان آتش است. از سوی دیگر، از آنجایی که برخی منابع به مصیبت روز چهارشنبه اشاره می کنند، ممکن است این رسم در قرون اولیه اسلامی ابداع شده باشد.

تشریفات

چهارشنبه سوری در نقاط مختلف ایران با آداب و رسوم مختلفی برگزار می شود که در همه آنها آتش زدن مشترک است.

قابلمه را بشکن

در چند شهر ایران مردم روی آتش پریدند و دیگ ها را شکستند. یکی از دلایل این امر این باور قدیمی است که کوزه شیطانی یمنی را جذب می کند و شکستن آن باعث نابودی یمنی های خبیث می شود. در تهران چند سکه در کوزه می گذاشتند و از پشت بام می انداختند. شاید دلایلی برای صحت این سنت وجود داشته باشد، زیرا ایرانیان باستان معتقد بودند که سفال نباید بیش از یک سال در خانه نگهداری شود و نباید از آن استفاده کرد. از این رو سوری ها با فرا رسیدن سال نو، چهارشنبه شب آنها را می شکستند و سفال های نو می ساختند.

قشق زنی

در گذشته پسران و دختران جوان روسری بر سر و صورت خود می انداختند تا توسط دوستان و اقوام شناسایی نشوند. صاحبخانه با صدای کوبیدن قاشق ها در کاسه ها توقف می کرد و کاسه هایش را پر از آجیل و شیرینی و شیرینی می کرد. این آیین احتمالاً از آنجا سرچشمه گرفته است که ایرانیان باستان معتقد بودند که ارواح نیکوکاران در روزهای پایانی سال به میان زندگان باز می‌گردند و صورت خود را می‌پوشانند و به خانه بازماندگان می‌روند تا یاد کنند و برای تبرک هدایایی بدهند. آنها

قرعه کشی و گره گشایی

به گفته سعید نفیسی، رسم در سوریه این بود که چهارشنبه‌ها گوشه‌ای از لباس یا روسری خود را می‌بندند و برای رفع مشکلاتشان در خیابان راه می‌رفتند و از اولین رهگذری که به سراغشان می‌آمد می‌خواستند گره‌گشایی کند. این کار به قصد گره گشایی از کار بسته انجام شد. در خراسان نیز رسم بر این بود که دختران بخت با خود دیگ یا قیچی می بردند و پس از پرکردن ظرف، همراهی با نخی با دو انگشت آنها را می بست و پنهان می کرد تا رهگذری بیاید و نخ را برید. با قیچی می گفت: بخت تو را بریدم، بعد دختر با کوزه آب به خانه برمی گشت و هفت بار در حیاط قدم می زد و می گفت: بخت من باز است.

ساخت روسری

آیین شال‌سازی یکی دیگر از آیین‌های بودایی عصرگاهی است که در بسیاری از روستاها و شهرها رایج است و هنوز هم هست. به این ترتیب جوانان چند دستمال ابریشمی به هم بستند و از آن طناب رنگی بلندی درست کردند. بعد از پله ها یا دیوارهای خانه، آن را از دودکش یا پنجره داخل خانه پرتاب می کردند و سر دیگر آن را در دست می گرفتند. سپس با سرفه‌ای بلند، صاحبخانه را از آمدنش خبر داد. صاحبخانه که منتظر بود، به محض دیدن شال رنگارنگ، وسایلی را که از قبل آماده کرده بود، در گوشه شال انداخت و بست و صاحب شال را به آرامی خبر داد که هدیه اش هدیه چهارشنبه سوری است. آماده شد و شال را کشید.

هدیه اگر در شال نان باشد نشانه برکت و اگر شیرین باشد نشانه شادی است. انار نماد زایش و گردو به معنی طول عمر است. بادام و فندق نشانه صبر و کشمش نشانه سال پربارندگی است. گاهی اوقات سکه های نقره به عنوان نمادی از نوعی همراهی در داخل شال قرار می گرفت و دختر برای بیان پاسخ مثبت خود از این روش استفاده می کرد.

شام ویژه چهارشنبه عصر

سعید نفیسی در تشریح غذای مخصوص این شب، به نوعی آجیل مشکل گشا اشاره کرد که عده ای این نذر را در شب چهارشنبه سوری داده بودند. در خراسان نوعی آجیل برای بودایی سوریه وجود دارد که نمک ندارد و غذای بدی به شمار می رفت. خراسانی ها نیز در شب چهارشنبه سوری غذای مخصوصی به نام «چهاررنگ گاوآهن» می پزند که از پلو، دل پلو، زرشک پلو و بادام زمینی تشکیل شده است. گندم، جو، عدس و گرم بریان در کردستان رایج بوده است.